Poszukiwania inteligentnego życia, czy to za pomocą nasłuchu radiowego SETI, czy płytek wysłanych w przestrzeń kosmiczną na pokładach sond, trwają już wiele lat. Jednak do dzisiaj nie odebraliśmy ani jednego sygnału od obcej cywilizacji. Czy możliwa jest sytuacja, w której brak emisji sygnałów radiowych jest następstwem niedostatków technologicznych pozaziemskiego, inteligentnego życia?
Aktualne projekty świadczą o tym, że poszukujemy inteligentnych organizmów żywych podobnych do nas. Takich, które są w stanie dokonywać zręcznych manipulacji przedmiotami, pozwalającymi na skonstruowanie nadajników, z ich rozbudowanymi układami elektronicznymi. W takim wypadku nasuwa się jedno pytanie – czy o inteligencji świadczy przeciwstawny kciuk?
Znamienne jest to, że szympansy nie są najinteligentniejszymi zwierzętami (jeśli patrzymy z perspektywy neurofizjologii). Deklasują je… delfiny ze względu na warunki życia o zupełnie odmiennej anatomii niż ludzie.
Inteligencja delfinów budzi duże emocje, wielu badaczy prezentuje zupełnie skrajne poglądy. Wszak nie sam stosunek masy mózgu do wagi ciała się liczy, ale nie można zaprzeczyć, że wśród delfinów wynosi on o jednostkę więcej niż u naczelnych. W takim wypadku czym się kierować w próbach wyznaczenia delfiniej inteligencji? Z pomocą przychodzi definicja inteligencji opracowana przez profesora Robina Dunbara, antropologa i ewolucyjnego psychologa z University of Oxford. Według niego o inteligencji świadczą zachowania społeczne, tworzenie dużych grup, pozwalających przetrwać w niegościnnym środowisku, zwrotny altruizm, polityka i empatia. By wszystko to mogło mieć miejsce, w grupie musi występować istotny czynnik – komunikacja.
Wszystko zaczęło się od badań Johna Cunninghama Lilly’ego, psychiatry i psychoanalityka. Zdecydował się on uczyć delfina ludzkiego języka, w tym wypadku angielskiego. Pierwsze próby nie świadczyły o możliwości dokonania tego dzieła. Trenowany delfin Elvar nauczył się tylko kilkunastu słów i najprawdopodobniej ich nie rozumiał. Było to tylko naśladowanie dźwięków.
W trakcie kolejnych lingwistycznych badań dr Louis Herman z Uniwersytetu Hawajskiego opracował prosty „język” świstów generowanych przez komputer. Każdy dźwięk oznaczał jedno słowo, dźwięki składane w dwa, trzy wyrazy wyrażały polecenie. Zanotowano pewne sukcesy, aczkolwiek badania zostały przerwane za sprawą współpracowników Hermana, którzy „porwali” delfiny i wypuścili je do oceanu. Następną próbą było uczenie morskich ssaków języka gestów. Każdy z nich oznaczał jedno proste słowo.
Po jedenastu latach nauki, słownik trenowanej delfinicy, zawierał ponad 20 słów. Wykonywała proste komendy, np. „piłka, kosz, włóż”, co oznaczało włożenie piłki do kosza. Potrafiła natychmiast pojąć polecenie w przypadku zmiany szyku zdania i nauczyła się rozróżniać strony (lewą i prawą). Badania ewidentnie ujawniły, że delfiny posiadają szczątkowe zdolności językowe.
Delfiny wydają różne dźwięki. Gwizdy, służące do porozumiewania się, impulsowe trzaski, których rolę zbadano dopiero niedawno oraz kliknięcia używane w echolokacji.
Najnowsze badania ujawniają, że komunikacja między delfinami jest skomplikowana. W przypadku, gdy jeden osobnik chce podkreślić swoją pozycję w stadzie, używa impulsowych trzasków, adresowanych wprost do adwersarza. Gwizdy i skrzeki służą “rozmowom” w grupie. Co ciekawe, osobniki niektórych gatunków posiadają własną sygnaturę gwizdu, przez co są rozpoznawane przez otoczenie.
Niedawno przeprowadzone obserwacje przyniosły jeszcze jedną niespodziankę związaną z „głosem” delfinów. Okazało się, że nie wysyłają one jednego kliku, a dwa, o różnych częstotliwościach i kierunkach. Pozwala to na założenie, że ich mózg musi być potężnym narzędziem, zdolnym przetwarzać duże ilości informacji, skoro odbiera fale z dwóch różnych stron.
Czy delfiny rozmawiają ze sobą? Można wysnuć ostrożny wniosek, że tak w istocie się dzieje. W jednym z eksperymentów pozwolono dwóm delfinom w dwóch różnych oceanariach na kontakt za pomocą radia. Kiedy jeden z nich „mówił”, drugi milczał i „odzywał się” dopiero po kwestii poprzednika.
Oprócz komunikacji zewnętrznej (dialogów) ważna jest także wewnętrzna (monologi). Świadczy ona o samoświadomości. W eksperymencie z lustrem (odosobniony delfin został sam na sam ze swoim odbiciem) badano reakcje zwierzęcia na widok samego siebie. Wyniki są wieloznaczne ze względu na „brak zainteresowania”, którym delfiny obdarzały odbicie. Może świadczyć to o ich braku samoświadomości, z drugiej strony rzadkością są sytuacje, w których delfin nie okazuje żadnych zachowań socjalnych wobec innych osobników. Badanie jest często krytykowane ze względu na brak możliwości jednoznacznego okazania przez delfiny zrozumienia, że w lustrze znajdują się właśnie one. Naczelne (w tym i człowiek) mogą dotknąć dłonią twarzy (i zobaczyć tę czynność w odbiciu), co ewidentnie świadczy o samoświadomości – delfiny nie posiadają dłoni ani podobnych narządów i w ten sposób wróciliśmy do początku, czyli ludzkiego antropocentryzmu.
Pierwszym krokiem do jego zwalczenia jest nauka innych języków. „Innych” w tym sensie, że posługują się nimi odmienne gatunki, na przykład delfiny. Buduje się już prototypy urządzeń umożliwiających komunikację człowiek-delfin w ramach projektu CHAT (Cetacean Hearing and Telemetry device). Translacja poleceń ma następować w czasie rzeczywistym, dwukierunkowo. Moment ukończenia prac przewidziano na rok 2012.
Jeśli przyjmiemy, że wykładnikiem inteligencji jest zdolność do komunikacji, możemy nagle odkryć, że nie jesteśmy jedynymi inteligentnymi istotami we Wszechświecie i… na Ziemi. Jednak musimy się wystrzegać antropomorfizacji – ludzka „inteligencja” może być znacząco różna od delfiniej.
Skala Kardaszewa, którą kieruje się większość poszukiwaczy „inteligentnego” życia, uwzględnia jedynie zaawansowanie technologiczne. W ostatecznym rozrachunku może okazać się, że nasz nasłuch i wysyłane sygnały radiowe minęły już potencjalnie inteligentną rasę, która nie jest przystosowana do skonstruowania urządzeń, z których sygnał moglibyśmy odebrać.
Rozszerzenie wiadomości:
- Fundacja Oceanarium Warszawskie:
- Inteligencja delfinów
- Archiwum Wiedzy i Życia:
- Gadające delfiny
- Astrobiology Magazine:
- Dolphins, Aliens, and the Search for Intelligent Life
- Relacje prasowe (Science Daily):
- Dolphins Use Double Sonar: Researchers Discover That Dolphins Can Generate Two Sound Beam Projections Simultaneously
- Dolphins Use Diplomacy in Their Communication, Biologists Find
- Dolphin Cognitive Abilities Raise Ethical Questions, Says Emory Neuroscientist
{module [346]}
