Raport NIK o polskim sektorze kosmicznym

Nowy raport NIK o polskim sektorze kosmicznym.

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) już kilka razy badała podmioty oraz działania wokół branży kosmicznej w Polsce. Poprzedni raport NIK, dotyczący rozwoju sektora kosmicznego, został opublikowany w lipcu 2020. W styczniu 2023 informowaliśmy o planach NIK na prace w zeszłym roku. Wśród zaplanowanych działań znalazła się także ocena sektora kosmicznego.

Pytaniem definiującym cel kontroli miało być:

Czy realizowane są zadania określone w Polskiej Strategii Kosmicznej w szczególności zadania związane z zapewnieniem obronności i bezpieczeństwa państwa oraz czy rozwój polskiego sektora kosmicznego przyczynia się do wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw i instytucji wykorzystujących techniki satelitarne?

Ponadto, NIK wyznaczył pytania definiujące cele szczegółowe kontroli, które prezentujemy poniżej.

1. Czy minister właściwy do spraw gospodarki zbudował i uruchomił system wdrażania i monitorowania polityki Rządu przyjętej w Polskiej
   Strategii Kosmicznej?
2. Czy działania Zespołu do spraw Polityki Kosmicznej przyczyniają się
   do skutecznego osiągania celów zaplanowanych w Polskiej Strategii
   Kosmicznej?
3. Czy działania podejmowane w związku z realizacją Polskiej Strategii Kosmicznej przyczyniają się do zwiększenia dostępności usług satelitarnych, obronności i bezpieczeństwa Państwa Polskiego?
4. Czy działania administracji rządowej oraz agencji rządowych
   przyczyniły się do wzrostu innowacyjności oraz rozwoju przedsiębiorstw i instytucji działających w sektorze kosmicznym?

Podmioty, które zostały skontrolowane to: Ministerstwo Rozwoju
i Technologii (MRiT), Ministerstwo Obrony Narodowej (MON), Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA), Polska Agencja Kosmiczna (POLSA) i Agencja Rozwoju Przemysłu SA (ARP).

“Długa droga w kosmos”

Szesnastego lipca 2024 roku NIK opublikował raport. Raport zawiera szereg negatywnych ocen. Ogólne podsumowanie raportu jest następujące:

NIK negatywnie oceniła działalność ministra właściwego do spraw gospodarki związaną z realizacją celów i zadań wynikających z przyjętej w 2017 r. przez rząd Polskiej Strategii Kosmicznej (PSK). Minister nie doprowadził do opracowania i przyjęcia Krajowego Programu Kosmicznego (KPK) oraz kluczowych dla sektora kosmicznego aktów prawnych. Od ponad czterech lat nie wdrożył też narzędzi pozwalających na wsparcie podmiotów sektora kosmicznego. Jego działania w niewielkim stopniu przyczyniały się do wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw i instytucji wykorzystujących techniki satelitarne. Również Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji nie przyczynił się do zwiększenia dostępności usług satelitarnych, a przez to do poprawy obronności i bezpieczeństwa wewnętrznego.

Raport zawiera szereg wniosków, dotyczących poprawy działania poszczególnych ministerstw. Poniżej kursywą zaznaczono wnioski i rekomendacje z raportu NIK.

Do Ministra Rozwoju i Technologii o:

• opracowanie Krajowego Programu Kosmicznego;
• opracowanie projektu ustawy o działalności kosmicznej, z uwzględnieniem regulacji dotyczących wydawania zezwoleń na wyniesienie obiektów w przestrzeń kosmiczną i prowadzenia Krajowego Rejestru Obiektów Kosmicznych, oraz wprowadzenie go do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów;
• wydanie rozporządzenia wykonawczego do ustawy o Polskiej Agencji Kosmicznej;
• wprowadzenie zmian organizacyjnych oraz proceduralnych umożliwiających sprawną realizację przez komórki organizacyjne ministerstwa przypisanych im zadań;
• zapewnienie sprawnego funkcjonowania Zespołu do spraw Polityki Kosmicznej;

Wszystkie wnioski zostały przyjęte przez ministerstwo do realizacji.

Do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o:

• podjęcie działań w celu wprowadzenia i uregulowania w polskim systemie prawnym zasad dostępu do usługi Galileo PRS oraz funkcjonowania CPA Polska, jako krajowej jednostki zarządzającej usługą PRS;
• podjęcie działań zmierzających do aktualizacji Mapy drogowej, zgodnie z faktycznym stanem zaawansowania prac nad wdrażaniem usługi PRS;
• podjęcie działań promocyjnych, które przedstawiałyby potencjalnym odbiorcom korzyści oraz możliwości związane z użytkowaniem i korzystaniem z usług PRS systemu Galileo;
• zgłaszanie przez krajową jednostkę zarządzającą usługą PRS (CPA Polska) – jako koordynatora wdrażania usługi PRS w Polsce, do ministra właściwego do spraw gospodarki, który odpowiada za sektor kosmiczny w Polsce – informacji o aktualnym stanie zaawansowania prac nad wdrażaniem usługi PRS oraz istotnych zmianach w tym zakresie.

Wszystkie wnioski zostały przyjęte do realizacji. MSWiA poinformowało o zawarciu w projekcie Prawa komunikacji elektronicznej zasad funkcjonowania CPA Polska.

Do Ministra Obrony Narodowej o:

• zapewnienie realizacji obowiązków sprawozdawczych;
• rozważenie celowości dalszego funkcjonowania w dotychczasowej formule Zespołu zadaniowego do spraw operacyjnego wykorzystania przestrzeni kosmicznej.

Raport NIK – ocena

Z oceny raportu NIK wynika, że polska administracja ma wieloletnie opóźnienia w opracowaniu i wdrażaniu KPK. Z ustaleń NIK wynika, że za prace nad KPK do października 2020 odpowiedzialna była POLSA, zaś później prace przejęło MRiT.

KPK miał być mechanizmem pozwalającym polskim podmiotom na rozwijanie technologii oraz kompetencji w obszarach, w których inne źródła finansowania mogą być niewystarczające lub obarczone dużymi ograniczeniami. Duża część polskiego sektora kosmicznego od lat oczekiwała uruchomienia KPK, co pozwoliłoby na poszerzenie krajowych kompetencji, w tym ważnych dla potrzeb państwa. Co więcej, z uwagi na ograniczone polskie nakłady do ESA (aż do niedawnego podniesienia składki) wiele mniejszych podmiotów nie było w stanie rozwijać swoich technologii w odpowiednim tempie. W konsekwencji, wciąż dość mało krajowych produktów “kosmicznych”, które są dostępne na rynkach. Ta sytuacja wymaga szybkich zmian. (Warto tu jednak dodać, że aktualnie toczą się prace nad kilkoma wersjami KPK, które powinny być dostępne w najbliższych latach – w raporcie NIK jest wzmianka o projekcie KPK na lata 2023 – 2027).

Podobne opóźnienia dotykały i innych działań związanych z polskim sektorem kosmicznym. Przykładowo, NIK przeanalizował przedłużające się prace nad harmonogramem rozporządzenia o zmianie ustawy o Polskiej Agencji Kosmicznej. Wynik komunikacji pomiędzy POLSA a MRiT został zaprezentowany na infografice, z której wynika, że wymiana uwag trwała przez prawie pięć lat, a w 2021 roku nie nastąpiły żadne prace.

Raport NIK wskazuje, że wymagane jest znacznie bardziej sprawne działanie ministerstw (poza MON, które otrzymało ocenę pozytywną). Bez tych działań polski sektor kosmiczny, choć w innej sytuacji niż jeszcze kilka lat temu, wciąż będzie napotykać na poważne problemy w rozwoju.

Raport jest dostępny na stronie NIK.

(NIK)