Misje łazików Mars Exploration Rover w ciągu niemal siedmiu lat działania na powierzchni Marsa dostarczyły imponującą liczbę zdjęć i danych naukowych. Ich analiza zwiększyła naszą wiedzę o przeszłości Marsa. Misje te przeszły również do historii dzięki odkryciu pierwszych meteorytów znalezionych poza układem Ziemia-Księżyc. W niniejszym artykule skupiamy się na tego typu znaleziskach łazika Opportunity.
{jathumbnail off}W ciągu ponad sześcioletniej eksploracji Marsa Opportunity miał okazję przyjrzeć się sześciu przypadkom występowania meteorytów. Znaleziska przeszły do historii jako pierwsze odkryte na powierzchni innej planety. Wcześniej tego typu obiekty poza Ziemią znajdowano tylko na Księżycu w ramach programu Apollo.
Heat Shield Rock
Jest styczeń roku 2005. Niedawno łazik Opportunity zakończył badania wnętrza 130m krateru Endurance. Kolejnym zadaniem jest inspekcja przedniej osłony termicznej, która rok wcześniej oddzieliła się od lądującego łazika, a następnie roztrzaskała się o powierzchnię Marsa. Jej szczątki spadły nieopodal krateru. Dla inżynierów pracujących nad misją jest to wspaniała okazja, aby przyjrzeć się pozostałościom osłony. Ich dokładna obserwacja może pomóc w przyszłości lepiej modelować tego typu rozwiązania techniczne w kolejnych misjach kosmicznych.
Opportunity znajduje się nieopodal szczątków osłony termicznej. Na zdjęciach przesłanych na Ziemię osoby związane z misją dostrzegają obecność ciekawej skały. Swoim wyglądem przypomina meteoryt.
Kolorowe kompozycje obrazów przesłane przez łazik Opportunity w dniach Sol-335 oraz Sol-339. Po prawej stronie w górnym rogu widoczna jest krawędź krateru Endurance (NASA)
Wkrótce interesujący obiekt został nazwany – od miejsca odkrycia – Heat Shield Rock. Podczas kolejnych dni marsjańskich Opportunity podjechał bliżej do niecodziennego znaleziska w celu wykonania dokładniejszych badań. Analizę wykonano przy użyciu instrumentów znajdujących się na specjalnym ramieniu, w które wyposażony jest łazik. Opportunity robi zdjęcia kamerą mikroskopową oraz prowadzi detekcję przy pomocy spektrometru cząstek alfa i promieniowania rentgenowskiego (Alpha particle X-ray spectrometer). Oprócz tego wykonane zostają zdjęcia spektroskopowe w podczerwieni przy użyciu instrumentu Mini-TES. Późniejsza analiza danych przesłanych na Ziemię wykazuje, iż Heat Shield Rock jest meteorytem żelazno-niklowym. W ten sposób odkryty zostaje pierwszy meteoryt poza układem Ziemia-Księżyc.
Badania meteorytu Heat Shield Rock podczas dnia marsjańskiego Sol-349 (NASA)
Block Island
Minęły cztery lata od badania Heat Shield Rock. W tym czasie łazik pokonał ponad 5km na południe, kierując się w stronę krateru Victoria. Po długich badaniach tej formacji ruszył w dalszą drogę w stronę krateru Endeavour, przejeżdżając około 4km. Trasa, jaką podążał, została zaplanowana tak, aby omijać obszar występowania dosyć sporych wydm. Ich występowanie było szczególnym zagrożeniem dla Opportunity ze względu na możliwość zakopania się kół i, w konsekwencji, bezpowrotne utknięcie w takiej pułapce. Planiści zdecydowali, że trasa będzie wiodła początkowo na południe, a następnie skręci w kierunku zachodnim. Dalej planowano posłanie łazika znowu w kierunku południowym, a w dalszej kolejności na wschód w stronę głównego celu podróży – krateru Endeavour.
Z końcem czerwca 2009 r. Opportunity rozpoczął drugi etap tej zaplanowanej trasy – przejazdu w kierunku zachodnim. Po przebyciu kilku odcinków niespodziewanie zdecydowano się zawrócić. Okazało się, iż na przesłanych zdjęciach uwagę zespołu naukowego zwrócił charakterystyczny obiekt. Około metrowej wielkości głaz znajdował się w odległości 200m od aktualnej pozycji łazika. 28 lipca 2009 r., podczas dnia marsjańskiego Sol-1959 Opportunity dojechał w pobliże tego obiektu. Skała została nazwana Block Island. Także i tym razem badania wykazują, iż jest to meteoryt o budowie żelazno-niklowej. Block Island jest jak dotąd największym meteorytem znalezionym przez łazik Opportunity.
Zdjęcie meteorytu Block Island wykonane kamerą front hazard-avoidance oraz mniejsza kompozycja kolorowa złożona ze zdjęć uzyskanych kamerą pancam (NASA)
Shelter Island
12 września 2009 r. (Sol-2004) łazik opuścił rejon Block Island i został skierowany w kierunku zachodnim. Na odkrycie kolejnego meteorytu nie trzeba było długo czekać. W październiku, czyli niespełna dwadzieścia dni marsjańskich później, zespół odpowiedzialny za łazik Opportunity obserwuje na przesłanych obrazach kolejny interesujący okaz. Obiekt zostaje nazwany Shelter Island. Analiza za pomocą spektrometru Alpha particle X-ray spectrometer (APXS) oraz analiza fotograficzna potwierdzają, że znaleziony obiekty faktycznie jest meteorytem.
Kolorowe zdjęcie meteorytu Shelter Island uzyskane z obrazów wykonanych kamerą pancam (NASA)
Mackinac Island
Z dniem Sol-2034 łazik Opportunity rusza w dalszą drogę. Osoby zainteresowane przebiegiem misji z dużym zainteresowaniem śledzą jego postępy. Zwłaszcza, iż na przesłanych zdjęciach pojawia się kolejny interesujący obiekt. W odległości zaledwie 64m w kierunku północno-zachodnim zaobserwowano kolejny meteoryt. Tym razem jednak badania obiektu nazwanego Mackinac Island ograniczają się tylko do bliskiego przejazdu i obfotografowania znaleziska.
Fotografia meteorytu Mackinac wykonana kamerą navcam (NASA)
Oileán Ruaidh (Red Island)
Mija jeden ziemski rok. W tym czasie Opportunity przemieszcza się w kierunku zachodnim, następnie południowym. Bada krater Concepción oraz przejeżdża w pobliżu podwójnego krateru San Antonio. Dalej trasa prowadzi już w kierunku wschodnim w stronę krateru Endeavour. Teren wymagający, o sporej liczbie wysokich wydm stopniowo przemienia się w coraz to łatwiejszy do przemieszczania się. Pod koniec września 2010 podczas dnia Sol-2367 Opportunity dociera do meteorytu nazwanego Oileán Ruaidh. Podobnie jak we wcześniejszych przypadkach, badania zostają wykonane z użyciem kamery mikroskopowej oraz spektrometru APXS. Uzyskane w ten sposób dane potwierdzają żelazno-niklową budowę tego meteorytu.
Obrazy z kamer pancam i navcam ukazujące meteoryt Oileán Ruaidh (NASA)
Ireland
Jeszcze przed dojechaniem do Oileán Ruaidh na zdjęciach przesyłanych z łazika widoczny był obiekt, który wyglądał na kolejny meteoryt. Ireland, bo tak został nazwany, znajdował się 25m od Oileán Ruaidh. Po ukończeniu badań tego ostatniego postanowiono przejechać w pobliżu nowego znaleziska, wykonując dokumentację fotograficzną. Jednak, podobnie jak w przypadku meteorytu Mackinac, nie podjęto decyzji o wykonaniu bardziej dokładnych badań. Mimo wszystko na podstawie wyglądu można z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, iż jest to kolejny meteoryt.
Jedno ze zdjęć meteorytu Ireland wykonanych kamerą navcam (NASA)
Podsumowanie
Rozmiar odkrytych do tej pory meteorytów mieści się w zakresie od <30cm do około 60cm. Bardzo ciekawe porównanie wykonał autor bloga “The Road To Endeavour” Stuart Atkinson, można je zobaczyć na stronie Road to Endeavour.
Czy Opportunity dostrzeże jeszcze kolejne znaleziska? Z dużym prawdopodobieństwem można pozytywnie odpowiedzieć na to pytanie. Należy jednak pamiętać, iż badanie meteorytów na Marsie nie jest priorytetowym zadaniem łazika. Obecnie jego głównym celem jest jak najszybsze dotarcie do krateru Endeavour, gdzie wykryto materiały powstałe na skutek obecności wody. W związku z tym kolejne pozamarsjańskie znaleziska mogą nie być poddawane szczegółowym badaniom.
Na zakończenie przedstawiamy mapkę przebytej trasy łazika Opportunity wraz z zaznaczonymi miejscami występowania powyższych meteorytów.
Mapka trasy łazika Opportunity (aż do dnia Sol-2412) z zaznaczonymi miejscami występowania poszczególnych meteorytów (NASA)
Źródło: NASA
