Podsumowanie 2015 roku: Polska

Mijający rok był szczególny dla polskiego sektora kosmicznego. Ten artykuł to podsumowanie najważniejszych wydarzeń tej branży w Polsce w 2015 roku.

1. Polska Agencja Kosmiczna rozpoczyna działalność

Polska Agencja Kosmiczna / Źródło: BDS

Niewątpliwie najważniejszym wydarzeniem mijającego roku jest rozpoczęcie działalności Polskiej Agencji Kosmicznej (POLSA), z profesorem Markiem Banaszkiewiczem na stanowisku prezesa.

Oficjalne otwarcie Agencji nastąpiło 10 lipca w siedzibie głównej zlokalizowanej w Gdańskim Parku Naukowo-Technologicznym. POLSA będzie realizować swoje działania w trzech miejscach: w Gdańsku, gdzie znajduje się siedziba tej agencji oraz w Warszawie i Rzeszowie, gdzie znajdują się oddziały terenowe.

Prezes PAK Marek Banaszkiewicz / Źródło: BDS

POLSA w pierwszym roku swojego istnienia rozpoczęła współpracę z polskimi podmiotami prowadzącymi działalność w sektorze kosmicznym. Współpraca ta realizowana jest na przykład w formie doradztwa ze strony Agencji, z którego korzystają polskie podmioty weryfikujące merytorycznie swoje projekty przed ich zgłoszeniem do konkursów Europejskiej Agencji Kosmicznej. Ta współpraca już przyniosła wymierne korzyści i jest z pewnością dobrym prognostykiem na kolejne lata działalności POLSA.

Umiejscowienie Polskiej Agencji Kosmicznej w Gdańsku i Rzeszowie powinno pozwolić na lepszy kontakt z polskimi podmiotami w sektorze kosmicznym. Jest to ważna sprawa, gdyż Polska jest stosunkowo dużym krajem i nie występuje tu koncentracja tej branży w jednym miejscu. Ponadto, zarówno Gdańsk jak i Rzeszów wyróżniają się na tle całej naszej części Europy: Trójmiasto ma bardzo dobrze rozwinięte porty morskie, będące łącznie dużym węzłem transportowym, natomiast Rzeszów to serce “doliny lotniczej”, w której działa wiele firm związanych z przemysłem lotniczym. Rozwój różnych sektorów technologicznych (w tym kosmicznego) w obu miastach ma duże znaczenie dla ogólnego rozwoju Polski. Warto, aby POLSA uczestniczyła i wspierała ten rozwój.

Podpisanie listu intencyjnego o współpracy pomiędzy Pomorzem a Mazowszem w sektorze kosmicznym / Źródło: Krzysztof Kanawka, kosmonauta.net

Należy zauważyć, że równolegle w Gdańsku i na Pomorzu doszło do dynamicznego wzrostu aktywności sektora kosmicznego. W kwietniu doszło do podpisania listu intencyjnego pomiędzy dziesięcioma podmiotami z województwa Pomorskiego i województwa Mazowieckiego. Celem inicjatywy oraz listu intencyjnego jest rozpoczęcie współpracy w sektorze kosmicznym pomiędzy tymi dwoma regionami. Sygnatariuszami listu były: POLSA, marszałkowie obu województw, Wojskowa Akademia Techniczna, Politechnika Gdańska, Narodowa Agencja Promocji Zaawansowanych Technologii, Fundacja Interizon, Agencja Rozwoju Pomorza, Agencja Rozwoju Mazowsza oraz Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna (PSSE).

Również w kwietniu odbyło się pierwsze wydarzenie, któremu oficjalnie partnerowała Polska Agencja Kosmiczna. 23 i 24 kwietnia w Gdańsku zorganizowana została przez Politechnikę Gdańską przy wsparciu Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej oraz POLSA międzynarodowa konferencja o nazwie International Conference on Innovative Research and Maritime Applications of Space Technology (IRMAST). Na tę konferencję przyjechało kilkudziesięciu naukowców i przedstawicieli firm z kilku państw europejskich.

Uczestnicy i organizatorzy Startup Weekend Space Gdansk / Źródło: Maciej Roszkowski

W ostatnim kwartale 2015 roku Polska Agencja Kosmiczna zaangażowała się w kilka inicjatyw zorganizowanych na terenie Pomorza. W pierwszy weekend października w Gdańskim Parku Naukowo Technologicznym odbyły się unikalne warsztaty StartupWeekendSpace Gdansk, podczas których przedstawiciele Polskiej Agencji Kosmicznej wspierali i oceniali powstające projekty z wykorzystaniem danych satelitarnych. 4 grudnia z kolei w Gdańsku goszczona była przy wsparciu POLSA delegacja z chińskich firm z sektora nawigacji satelitarnej. Tego samego dnia wręczone zostały także przez przedstawicieli Agencji nagrody dla zwycięzców w polskiej edycji konkursu Galileo Masters 2015.

2. International Astronautical Congress 2015

Wydarzenie integracyjne na polskim stanowisku podczas IAC 2015 / Źródło: K. Kanawka, Blue Dot Solutions

W połowie października w Jerozolimie (Izrael) miejsce miało najważniejsze wydarzenie sektora kosmicznego – konferencja i targi International Astronautical Congress 2015. Na tych corocznych targach po raz pierwszy o charakterze biznesowym zorganizowane zostało polskie stoisko wystawowe, prezentujące krajowy sektor kosmiczny (Space Sector Poland).

Inicjatywa zorganizowana została przez gdańską firmę Blue Dot Solutions przy wsparciu Polskiej Agencji Kosmicznej, firmy SpaceForest z Gdyni (również wystawcy), Instytutu Lotnictwa, Centrum Badań Kosmicznych, Wojskowej Akademii Technicznej, Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej oraz Blue Oak Inventions, FlyTech Solutions, SoftwareMill, Astronika, WiRAN, O4 Olivia Business Center oraz PikTime Systems.

Zainteresowanie współpracą z polskimi podmiotami w sektorze kosmicznym jest duże. Mowa tutaj nie tylko o współpracy w projektach realizowanych w Europie w ramach programu Horyzont 2020 czy Europejskiej Agencji Kosmicznej, ale także o charakterze globalnym.

3. Polska edycja Galileo Masters 2015 – najlepsza na świecie!

Liczba przesłanych wniosków do konkursu / Źródło: AZO

Choć w wielu dziedzinach polski sektor kosmiczny dopiero zaczyna się kształtować i zyskiwać charakter, w jednej dziedzinie w 2015 roku udało się dorównać i przegonić Europę Zachodnią. Mowa tutaj o polskiej edycji konkursu European Satellite Navigation Competition (ESNC), noszącego popularną nazwę “Galileo Masters”. Celem tej inicjatywy jest wyróżnienie i dalsze wsparcie w rozwoju pomysłów i projektów wykorzystujących systemy nawigacji satelitarnej (GNSS) w różnych zastosowaniach.

Konkurs ma charakter regionalny (państwo lub kilka państw organizuje swoją edycję). Z reguły co roku najlepsze wyniki, w tym wypadku najwięcej zgłoszeń, uzyskiwała edycja brytyjska tego konkursu, która jest organizowana nieprzerwanie od 2005 roku. Ta edycja inicjatywy ESNC co roku prowadzi do powstania nowych spółek technologicznych oraz coraz większego zainteresowania środowisk inwestycyjnych dolnym sektorem kosmicznym (tzw. downstream, czyli wykorzystywaniem danych satelitarnych).

Polska edycja ESNC została zorganizowana w 2015 roku dopiero po raz trzeci. Poprzednie edycje (2012 i 2014) wyraźnie wskazały, ze jest w Polsce potencjał w tematyce wykorzystania nawigacji satelitarnej w połączeniu z doskonałym przygotowaniem Polaków w zakresie technologii IT. Wniosek płynie prosty – warto dalej rozwijać i wspierać tego typu inicjatywy, gdyż sprzyjają one ogólnemu rozwojowi gospodarki kraju, dając jednocześnie ludziom możliwość weryfikacji własnych zdolności technicznych oraz organizacyjnych.

Zwycięzcy Galileo Masters 2015 / Źródło: Maciej Roszkowski

W 2015 roku polska edycja konkursu ESNC przyciągnęła najwięcej zgłoszeń spośród wszystkich edycji na świecie. Najlepsze wnioski na ten konkurs dotyczyły turystyki i budownictwa (zwycięzca), rejestracji ruchu spadochroniarzy (drugie miejsce) oraz ostrzegania przed wejściem na teren, gdzie mogą występować groźne insekty (trzecie miejsce). Ponadto, specjalne wyróżnienie otrzymał zespół naukowców z Olsztyna, który zaproponował technikę precyzyjnego określania położenia obiektu pod wodą.

Dzięki “Galileo Masters” już teraz powstają nowe, interesujące firmy technologiczne. Warto wykorzystać ten idealny moment na określenie charakteru tego sektora kosmicznego w Polsce oraz wesprzeć proces komercjalizacji badań i prac rozwojowych, m.in. z środowisk naukowych. Firmy oraz osoby zainteresowane rozwojem polskiej edycji konkursu Galileo Masters mogą zgłaszać się do oficjalnego organizatora na adres (office(at)bluedotsolutions.eu).

4. Działalność polskich firm w sektorze kosmicznym

W listopadzie 2015 roku minęły trzy lata od wejścia Polski do Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA). W międzyczasie ESA przeprowadziła dwa konkursy i otworzyła trzeci konkurs na projekty od polskich podmiotów w ramach programu Polish Industry Incentive Scheme (PLIIS). Do realizacji w ramach tego programu skierowano już łącznie ponad 60 projektów. Nie są to jednak jedyne polskie akcenty realizowane w ramach współpracy z ESA.

Przykładowo firma Blue Dot Solutions w 2015 roku zakończyła z sukcesem niezależny od programu PLIIS projekt dotyczący możliwości wykorzystania danych satelitarnych do monitoringu i rozwoju infrastruktury wodnej w Jordanii. Ten projekt był koordynowany wspólnie przez ESA i Europejski Bank Inwestycyjny. Aktualnie trwają rozmowy o kontynuacji projektu i stworzeniu rozwiązania opartego o geolokalizację na potrzeby efektywnego zarządzania procesami związanymi z dostępem i ochroną wody pitnej na Bliskim Wschodzie.

Państwa członkowskie ESA (kolor granatowy), współpracujące w ramach ECS (jasnoniebieski) oraz współpracujące (kolor zielony) / Źródło: Ssolbergj, wikipmedia commons

W pierwszej połowie 2015 roku Europejska Agencja Kosmiczna opublikowała wyniki przeglądu polskiego sektora kosmicznego znajdującego się “na półmetku” okresu przejściowego. W momencie akcesji Polski do ESA planowano, że w naszym kraju do 2017 roku będzie realizowany dedykowany program stymulacji polskiego przemysłu kosmicznego.

Jedną z rekomendacji ESA jest wydłużenie tego okresu do 2019 roku. Pozostałe pięć rekomendacji ESA dotyczy przyśpieszenia procesu tworzenia Polskiej Agencji Kosmicznej, prowadzenia lepszej współpracy ze środowiskami naukowymi, zachęcenia firm spoza branży do zainteresowania sektorem kosmicznym, edukacji podmiotów i ludzi w tematach “kosmicznych” oraz dalszej promocji wykorzystywania danych satelitarnych przy praktycznych rozwiązaniach/produktach.

Prawdopodobnie w 2016 roku polskie firmy będą mogły zaprezentować pierwsze produkty dla europejskiego sektora kosmicznego. Wśród nich potencjalnie będzie można wymienić m.in. elementy satelitarnych układów telekomunikacyjnych oraz mechanizmy otwierające różne podzespoły w satelitach. Będzie to pierwszy wyraźny wynik obecności Polski w ESA.

Powyższe przykłady wyraźnie pokazują, że obecność Polski w ESA ma duże znaczenie. Z czasem charakter krajowego sektora kosmicznego zacznie zdradzać wyraźne specjalizacje oraz pierwsze globalne produkty sprzedawane komercyjnie.

Prezentacja Krzysztofa Kanawki o projekcie POSITION / Źródło: kosmonauta.net

Oprócz projektów w ESA, w tym roku rozpoczęły się pierwsze kosmiczne projekty w ramach programu Horyzont 2020 (H2020). Z pewnością warto wymienić sukcesy odniesione na tym polu: pierwszy polski projekt z krajowym liderem, dotyczący wsparcia firm rozwijających technologie oparte o nawigację satelitarną (projekt POSITION, liderem Black Pearls VC) oraz polskie małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), które otrzymały finansowanie w ramach SME Instrument. Są to firmy z Pomorza i z Warszawy, związane z technologiami radarowymi oraz ograniczającymi problem “śmieci kosmicznych”.

Zwłaszcza drugi projekt, realizowany wspólnie przez słupską firmę OptiNav i warszawską SKA Polska zasługuje na szczególną uwagę. W ramach tej inicjatywy rozwijana jest koncepcja siatki, którą będzie można “złapać” niesprawnego satelitę. Ponadto, kilka polskich instytutów naukowych i firm uczestniczy w roli partnerów w projektach H2020 oraz poprzedniego Siódmego Programu Ramowego (7PR).

Rakieta firmy SpaceForest z projektu DEWI / Źródło: BDS

W przypadku 7PR warto wymienić gdyńską firmę SpaceForest, która prowadzi prace nad technologią bezprzewodowego przesyłu danych z sensorów dla rakiet w dużym międzynarodowym konsorcjum. Jest możliwe, że wypracowane technologie wyprą obecnie używane połączenia kablowe w rakietach, sprzyjając generalnie redukcji masy.

Wciąż jednak aktywność polskich firm i instytutów naukowych w programie Horyzont 2020 jest niska, co przekłada się na niewielką ilość projektów realizowanych w naszym kraju. Warto w nadchodzącym 2016 roku próbować zmienić tę sytuację, m.in. poprzez wysyłkę wniosków na różne konkursy.

5. Wojsko i kosmos

Rok 2015 to dalszy wyraźny wzrost aktywności polskiego wojska w sektorze kosmicznym.

Dwunastego marca 2015 roku Wojskowa Akademia Techniczna (WAT) ogłosiła wstępne wyniki prac koncepcyjnych nad polskim systemem Obserwacji Ziemi (EO). Prace trwały rok i były wynikiem zgłoszonego zapotrzebowania wojska na własne satelity EO. Zaproponowano wykorzystanie dwóch satelitów: wysokiej rozdzielczości (HR) i bardzo wysokiej rozdzielczości (VHR). Satelita HR miałby cywilno-wojskowe przeznaczenie (tzw. “dual use”), zaś satelita VHR byłby w pełni wojskowy. Satelity operowałyby z orbity okołobiegunowej, z wysokości około 600-700 km.

Przykładowy wycinek zdjęcia VHR, wykonany przez satelitę KOMPSAT-3 / Źródło: Apollo Imaging

W grudniu 2015 roku pojawiły się nowe informacje, z których wynika, że od 2017 roku Polska powinna uzyskać dostęp do optycznych danych z zagranicznego satelity wojskowego. Jednocześnie w 2016 roku ma zostać uruchomiony duży przetarg Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) na budowę satelity (lub satelitów) obserwacji Ziemi. Zakres budowy oraz wstępne specyfikacje i oczekiwania nie są jednak jeszcze znane.

Polskie wojsko w najbliższych latach będzie coraz częściej korzystać z technologii satelitarnych. Przynajmniej duża część tych technologii powstanie w Polsce, co stwarza duże szanse na dalszy rozwój polskiego sektora kosmicznego. Zainteresowanie pionu militarnego Polskiej Agencji Kosmicznej wyrażone zostało 4 grudnia w Gdańsku podczas uroczystości przyznania nagród w konkursie Galileo Masters. Wyróżnienie otrzymał wtedy projekt bezzałogowego statku latającego wykorzystującego do działania dane satelitarne.

6. Polska wstępuje do ESO

Polska dołącza do ESO! / Źródło: ESO

W ostatnich latach Polska była jedynym dużym europejskim państwem, które nie należało do ważnej astronomicznej organizacji – Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO). Nawet nasi południowi sąsiedzi – Czesi, dołączyli do ESO siedem lat temu.

Jednocześnie, w tym samym czasie polskie środowiska astronomiczne mocno akcentowały potrzebę wejścia do ESO. Formalne procedury związane z wejściem do ESO rozpoczęły się cztery lata temu, we wrześniu 2011 roku. Ten proces trwał bardzo długo i został zakończony dopiero w 2015 roku.

Proces ratyfikacji zakończył się 8 lipca 2015 roku, wraz z dostarczeniem końcowej dokumentacji do Ministerstwa Spraw Zagranicznych Francji. Piątego sierpnia ESO na swojej stronie oficjalnie poinformowało o zakończeniu tego procesu. Od tego momentu Polska jest pełnoprawnym członkiem ESO.

Dzięki wejściu do ESO z pewnością dojdzie do umocnienia pozycji polskiej astronomii. Jest możliwy także pewien rozwój technologiczny, związany z potrzebą usprawnienia i wymiany sprzętu oraz przeprowadzania sprawniejszej analizy dużej ilości danych. Warto dodać, że w lipcu tego roku doszło do drugich już warsztatów ESO dla polskiego przemysłu. Na spotkaniu pojawiło się łącznie kilkanaście polskich firm i instytutów, które mogą w przyszłości wspierać proces tworzenia i unowocześniania obserwatoriów ESO.

7. Pozostałe wydarzenia

• Wszystko wskazuje na to, że rok 2015 był przełomowy dla studenckiego satelity PW-Sat 2. Projekt Studenckiego Koła Astronautycznego z Politechniki Warszawskiej od dłuższego czasu zmagał się z problemami finansowymi. Główny koszt miało pochłonąć wystrzelenie satelity typu Cubesat 2U na rakiecie nośnej. Pod koniec roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zadeklarowało kwotę w wysokości 180 tysięcy Euro, która już na początku roku ma zostać przekazana studentom. Wszystko wskazuje na to, że końcowe prace w ramach projektu ruszą pełną parą w przyszłym roku.

PW-Sat 2 z rozłożonym żaglem / Źródło: Studenckie Koło Astronautyczne

• W Gdańskim Parku Naukowo-Technologicznym odbył się Startup Weekend Space Gdańsk. Było to drugie takie wydarzenie w Europie (po Startup Weekend Space w Bremen). Uczestnicy przez 60 godzin mieli za zadanie stworzyć podstawy pod nowe rozwiązania w sektorze kosmicznym. Wspierali ich w tym mentorzy polscy i zagraniczni, którzy dzielili się własnymi opiniami i doświadczeniem z pracy w branży kosmicznej. Zwycięzcą został zespół “ugrav Box”, który zaproponował model biznesowy oparty o umieszczoną na pokładzie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej skrzynkę, służącą do zdalnego sterowania eksperymentami.
• Polscy studenci znów zwrócili na siebie uwagę na prestiżowych zawodach University Rover Challenge 2015, które odbyły się pod koniec maja na pustyni w Utah. Łącznie w zawodach wystąpiło pięć zespołów z Polski. Zawody wygrał Legendary Rover z Politechniki Rzeszowskiej.

Łazik Lengedary Rover / Źródło: Politechnika Rzeszowska, zespół Legendary Rover

• We wrześniu odbyła się europejska edycja zawodów łazików: European Rover Challenge. Te zawody wygrał kanadyjski zespół. W zawodach wzięło udział 29 zespołów a imprezę odwiedziło około 30 tysięcy gości z całego świata. Polskim organizatorom udało się po raz kolejny doprowadzić do tego wspaniałego wydarzenia, w tym roku również przy zaangażowaniu astronauty-geologa z misji księżycowych Apollo.
• Pod koniec roku, podczas wręczenia nagród konkursu Galileo Masters, ogłoszono zawiązanie inicjatywy akceleratora technologii kosmicznych w Gdańsku. Ten akcelerator, o nazwie Space3.ac, będzie mieć na celu wsparcie procesu powstawania nowych produktów i usług opartych o technologie satelitarne i kosmiczne w Polsce. Więcej informacji na temat akceleratora zostanie opublikowanych na początku przyszłego roku.
• W tym roku uruchomiono pierwsze z polskich stacji europejskiego wieloantenowego radioteleskopu LOFAR. Ten radioteleskop składa się już łącznie z ponad 50 stacji rejestrujących promieniowanie radiowe pochodzące z przestrzeni kosmicznej. LOFAR umożliwia obserwacje na bardzo niskich częstotliwościach, w zakresie słabo dotąd zbadanym przez radioastronomów. Ma kilkadziesiąt razy większą czułość i rozdzielczość niż największe z wykorzystywanych dotychczas radioteleskopów. Prócz badań astronomicznych i geofizycznych, anteny radioteleskopu będą mogły zostać użyte również w eksperymentach z zakresu fizyki gleby, geofizyki i nawigacji satelitarnej.
• W 2015 roku nastąpił także rozwój Związku Pracodawców Sektora Kosmicznego, który nieustannie prowadzi działania na rzecz rozwoju przemysłu kosmicznego w Polsce. ZPSK zyskał w 2015 kilku nowych członków.