Z końcem lutego Komisja Europejska przekazała komunikat dotyczący polityki przemysłowej europejskiego sektora kosmicznego.
Dwudziestego ósmego lutego Komisja Europejska przekazała komunikat skierowany do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Komitetu Gospodarczego i Socjalnego oraz Komitetu Regionów, dotyczący polityki przemysłowej europejskiego sektora kosmicznego.
Przedmiotowy komunikat podkreśla wzrastającą rolę sektora kosmicznego dla wzrostu gospodarczego i wspierania innowacyjności, czego wyrazem jest również podtytuł “Releasing the potential for economic growth in the space sector”. Prezentuje aktualną sytuację europejskiego przemysłu kosmicznego na tle globalnym oraz diagnozuje przeszkody i bariery na drodze do jego bardziej dynamicznego rozwoju. Komunikat zwraca uwagę na fakt, że strategiczne znaczenie i specyficzne cechy tej globalnej gałęzi gospodarki wymagają przyjęcia ukierunkowanego podejścia do polityki przemysłowej, którego motorem jest konieczność zapewnienia opłacalności i konkurencyjności w ujęciu globalnym, przy jednoczesnym zapewnieniu ciągłej konsolidacji i rozwoju umiejętności i kompetencji zgodnych z najnowszym stanem wiedzy.
Dokument podkreśla znaczenie i rolę technologii kosmicznych dla współczesnej gospodarki i ludzi – “przestrzeń kosmiczna służy mieszkańcom Europy” – i stwierdza, że przestrzeń kosmiczna to więcej niż kwestia technologii. Komisja po raz kolejny zwraca uwagę, że dotychczasowy sposób działania określany przez krajowe polityki kosmiczne najaktywniejszych krajów europejskich musi ustąpić polityce kosmicznej kreowanej na poziomie unijnym. Wymagają tego cele, wyzwania i zagrożenia stojące przed Europą i europejskim przemyśle kosmicznym. Przypomina też, że ESA nie jest ciałem politycznym i rolą Agencji nie jest kreowanie polityki kosmicznej.
Komisja przypomina, że kosmos jest jednym z głównych czynników rozwoju i innowacyjności gospodarki. Ujęty jest w europejskiej strategii rozwoju do 2020 roku, a 1,7 miliarda euro z 70 miliardowego programu Horizon 2020 jest przeznaczony wyłączenie na badania i wykorzystanie przestrzeni kosmicznej.
Komunikat zawiera wiele uwag na temat przyszłości europejskiego przemysłu kosmicznego. Astronautyka stanowi element gospodarki globalnej na którym co raz większe znaczenie odgrywają takie kraje jak Chiny i Indie. Strategiczna rola przemysłu kosmicznego wymaga więc dedykowanej polityki, aby zachować jej konkurencyjność, jednocześnie optymalizując wydatki.
Komisja sugeruje pięć głównych celów europejskiej polityki na rzecz przemysłu kosmicznego:
- Ustanowienie spójnych i stabilnych ram regulujących – wiele działań i produktów technologii kosmicznych rodzi problemy i zagadnienia natury prawnej, które nie zostały wystarczająco wyjaśnione na poziomie Unii a nawet lokalnego prawa krajów członkowskich. Komisja zależy, aby takie prawo było spójne i odzwierciedlało potrzeby rynku europejskiego. Wśród nieuregulowanych kwestii komunikat poświęca osobny punkt komercyjnym lotom suborbitalnym. Komisja otrzymuje co raz więcej próśb o uregulowanie kwestii załogowych lotów komercyjnych. Na razie tylko USA uregulowały prawnie prywatne loty kosmiczne.
- Dalszy rozwój konkurencyjnych, trwałych, efektywnych i zrównoważonych podstawy przemysłu kosmicznego w Europe i wspieranie udziału MSP – według KE Europa potrzebuje dalszej rozbudowy zaplecza przemysłu kosmicznego. Jego zrównoważenie nie powinno jednak polegać na równym rozmieszczeniu we wszystkich krajach członkowskich, tylko na takich warunkach, aby zapewnić konkurencyjny i sprawiedliwy dostęp SME do całego łańcucha dostaw i potrzeb przemysłu kosmicznego.
- Wspieranie konkurencyjności europejskiego przemysłu kosmicznego na arenie światowej – europejski przemysł kosmiczny powinien zachować swoją zdolność do tworzenia najlepszych technologii i rozwiązań i umieć przedstawiać swoje osiągnięcia na arenie międzynarodowej, również w innych sektorach gospodarki. W działaniach tych, jak promocja eksportu, powinna przemysł wspierać wspólna polityka kosmiczna.
- Rozwijanie rynku zastosowań technologii i usług kosmicznych – europejski przemysł musi umieć korzystać z infrastruktury kosmicznej (telekomunikacji satelitarnej, nawigacji satelitarnej, obserwacji Ziemi z orbity), aby spełniać gospodarcze i socjalne oczekiwania rynku i ludzi. Upatruje się tu dużą rolę dla małych przedsiębiorstw.
- Zapewnienie technologicznej niezależności i niezależnego dostępu do przestrzeni kosmicznej – wszystkie powyższe cele wymagają niezależnego dostępu do przestrzeni kosmicznej i bezpiecznych dostaw kluczowych technologii potrzebnych do budowy statków i urządzeń wykorzystywanych w kosmosie.
Polityka dostępu do przestrzeni kosmicznej
Na ostatni punkt Komisja zwraca szczególną uwagę, gdyż jest on podstawą rozwoju i użytkowania technologii kosmicznych. Według Komisji niezbędne jest ustanowienie dojrzałej polityki dotyczącej środków wynoszenia na orbitę, która będzie wymagała specjalnych środków, również finansowych, do jej wykonania.
Według Komisji, Unia, ESA i kraje członkowskie powinny mieć dostęp do systemu wynoszenia, który:
- będzie godny zaufania z technicznego punktu widzenia
- będzie bezpieczny pod względem politycznym i militarnym, czyli że będzie wystrzeliwany z miejsc leżących na terenie Unii
- będzie dostępny i niezależny – tj. którego lista startowa będzie podlegać wiedzy i kontroli, mogąc zapewnić brak konfliktów w różnych sytuacjach geopolitycznych
- będzie efektywny pod względem kosztów
Obecny “koń roboczy” Europy, rakieta Ariane 5, ma za mało publicznych zamówień, aby utrzymać jej projekt. Arianespace odczuwa też co raz mocniej światową konkurencję. Rakiety, których używa, trzeb będzie zamienić lub zmodernizować do 2025 roku, co również wymaga odpowiednich planów i decyzji.
W dokumencie można znaleźć też możliwą zapowiedź zmian w formalnych stosunkach między Unią, Agencją a państwami członkowskimi. Komisja przytacza zapis traktatowy, że “Unia powinna nawiązać każdą stosowną relację z Europejską Agencją Kosmiczną”, dodając jednocześnie, że potrzebny będzie mechanizm koordynujący działania krajów członkowskich i agencji, aby wspólnie wykonywać politykę kosmiczną.
Europejski rynek kosmiczny
Według Komisji europejski przemysł kosmiczny różni się od swoich międzynarodowych konkurentów. Jest względnie mały, polega w większym stopniu na działaniach komercyjnych, ma mniej inwestycji wojskowych i również synergia z sektorem obronnym jest słabiej rozwinięta. Według danych Komisji cała Unia (budżety krajowe, ESA i FP7) przeznaczana na cywilne badania i rozwój w dziedzinie kosmosu około 4 razy mniej funduszy, per capita, niż USA. Różnica jest nawet w znacznie wyższej fragmentacji publicznych klientów na europejskim rynku. Komunikat konkluduje, że europejski rynek jest za mały, aby podtrzymywać obecny stopień jego rozwoju i zaawansowania. Odpowiednie zaplanowanie europejskich działań jest tu tym ważniejsze, że agresywnie rośnie konkurencja ze strony innych krajów, a czas rozwoju produktów na rynku kosmicznym jest bardzo długi, sięgający 10-15 lat.
Komisja wskazuje też na zależność europejskiego przemysłu kosmicznego od innych krajów. Jak przykład podaje zależność Galileo od jedynego dostawcy zegarów atomowych pochodzącego spoza Unii, który jednocześnie dostarcza takie urządzenia do Chin i Indii. Według Europejskiej Platformy Technologii Kosmicznych (European Space Technology Platform, ESTP) około 60% urządzeń elektronicznych na europejskich satelitach pochodzi z USA. Ich import podlega amerykańskiej ustawie ITAR, która utrudnia i wydłuża zaopatrzenie w niezbędne urządzenia.
KE punktuje też, że przemysł wymaga ciągłej odpowiedniej ilości zamówień i zadań, aby utrzymać poziom rozwoju kadr i zasobów technologicznych. Ich utrata będzie wymagała wieloletniego odtwarzania. Co więcej, wydaje się, że wiedza i umiejętności konieczne do wykorzystania systemów Galileo i GMES są w Europie niewystarczające.
Usługi oparte o Galileo i Copernicusa
Komunikat przypomina o budowie i rozwoju dwóch flagowych projektów kosmicznych Unii Europejskiej. Systemu globalnej nawigacji satelitarnej (GNSS) Galileo i systemu monitorowania i obserwacji Ziemi Copernicus (GMES). Według Komisji obecnie około 6-7% PKB krajów Europy Zachodniej jest zależne od nawigacji satelitarnej. Eksperci twierdzą, że w ciągu 10 lat europejski GNSS wniesie na rynek (w postaci produktów, usług, oszczędności) około 300 miliardów euro. GMES do 2030 ma wnieść około 35 miliardów euro. Komisja Europejska zauważa jednak kilka przeszkód stojących na drodze do optymalnego i szybkiego wykorzystania możliwości niesionych przez oba systemy. Wymienia się tu niepewność dotyczącą zasad udostępniania danych, niską świadomość potencjalnych użytkowników, brak współpracy między sektorem kosmicznym a niekosmicznym, oraz niewystarczające wsparcie w tworzeniu start-upów i firm mogących szybko się rozwijać.
(Ministerstwo Gospodarki, Komisja Europejska)
