6 czerwca 2012 r. planeta Wenus będzie widoczna na tle tarczy słonecznej. To zjawisko będzie można zobaczyć po raz ostatni w tym stuleciu – kolejne przejście Wenus widoczne z Ziemi nastąpi dopiero w 2117 roku. Polskie Towarzystwo Astronomiczne (PTA) przy współpracy portalu internetowego Astronomia.pl organizuje akcję związaną z tym wydarzeniem – VT-2012.
Osiem lat temu, 8 czerwca 2004 roku, dziesiątki tysięcy obserwatorów w Azji, Europie i Afryce śledziło piękne i majestatyczne zjawisko przejścia planety Wenus przed tarczą Słońca. Niemal trzy tysiące obserwatorów przesłało wyniki swoich pomiarów do centrum obliczeniowego, gdzie komputery na nowo wyliczyły odległość Ziemi od Słońca jako równą 149 558 547 km (wynik różny o zaledwie 0,026% od wartości rzeczywistej). W ten sposób astronomowie amatorzy nawiązali do obserwacji takich sław jak Halley, Bradley czy Delisle, których prace nad wyznaczeniem długości jednostki astronomicznej stworzyły fundamenty nowoczesnej astrofizyki i kosmologii. Polscy obserwatorzy (w tym liczne grono uczniów szkół wszystkich stopni, którzy pracowali pod opieką swych nauczycieli) stanowili ponad 11% wszystkich zarejestrowanych uczestników tego programu.
Już za kilka tygodni, 6 czerwca 2012 r., będziemy mogli ponownie obserwować w Polsce przejście Wenus na tle tarczy Słońca. Niestety, po raz ostatni w tym stuleciu i po raz ostatni w życiu. Kolejne przejście Wenus widoczne z Ziemi nastąpi dopiero 11 grudnia 2117 roku. Jeszcze dłużej, bo aż 235 lat – do 11 czerwca 2247 roku – trzeba będzie poczekać na następne przejście widoczne z Polski.
Spektakularne i niezwykle łatwe do obserwowania zjawisko przejścia planety wewnętrznej na tle Słońca jest wyśmienitą okazją dla zorganizowania szkolnych lub środowiskowych (gminnych, miejskich) obserwacji, pokazów, pikników astronomicznych, konkursów, prelekcji oraz spotkań. Jest to także okazja do zainteresowania widzów astronomią i nauką, a w przypadku uczniów szkół podstawowych i średnich – zachęta do zajęcia się naukami ścisłymi i – być może – do późniejszego podjęcia studiów uniwersyteckich na kierunkach ścisłych.
Tegoroczne przejście Wenus na tle tarczy Słońca rozpocznie się już 5 czerwca o godzinie 22:28 czasu uniwersalnego. Niestety, w Polsce wtedy będzie jeszcze w najlepsze trwała noc z 5 na 6 czerwca, a zegary będą pokazywały godzinę 00:28 czasu letniego (CEST). Dlatego nie będziemy mogli zaobserwować obu pierwszych kontaktów, czyli zetknięcia się krawędzi tarczy Wenus i wschodniej krawędzi tarczy Słońca na zewnątrz i wewnątrz tarczy słonecznej ani pierwszej części przejścia. Jednakże krótka, i miejmy nadzieję, pogodna, letnia noc zakończy się już około 04:30 CEST (dokładny moment wschodu Słońca zależy od położenia geograficznego obserwatora). Od tego momentu aż do zakończenia przejścia (do tak zwanego czwartego kontaktu), który nastąpi około 06:55 CEST, przez niemal 2,5 godziny będziemy mieli dość czasu, by obserwować majestatyczne przesuwanie się ciemnej tarczy Wenus, wytłumaczyć jego przyczyny oraz implikacje naukowe wszystkim uczestnikom pokazu.
W momencie wschodu Słońca zjawisko będzie już trwało, dlatego dla prowadzenia obserwacji korzystne będzie wybranie takiego stanowiska obserwacyjnego, z którego widoczny będzie północno-wschodni fragment horyzontu, gdzie wzejdzie Słońce (azymut geograficzny około 50 stopni, zależy on w niewielkim stopniu od położenia geograficznego obserwatora). Zjawisko będzie widoczne z Polski przez niemal 2,5 godziny, w tym czasie Wenus przesunie się na tle Słońca o aż około 1/3 jego średnicy. Obserwatorzy bez trudu będą mogli zobaczyć ruch Wenus na tle Słońca – jednocześnie z pewnością będzie wystarczająco dużo czasu, by bez pospiechu przeprowadzić pokazy i wytłumaczyć mechanizm zjawiska wszystkim chętnym widzom.
Polskie Towarzystwo Astronomiczne (PTA) przy współpracy portalu internetowego Astronomia.pl organizuje akcję oświatową i popularyzatorską o nazwie VT-2012. Celem Programu VT-2012 jest zachęcenie wszystkich miłośników astronomii, a szczególnie młodzieży szkolnej, do obserwacji przejścia Wenus na tle tarczy Słońca oraz do uczestnictwa w otwartych pokazach, prelekcjach i wykładach.
Dokładne informacje na temat przejścia Wenus można znaleźć na polskiej stronie internetowej programu VT-2012 pod adresem http://www.vt2012.astronomia.pl. Strona internetowa programu ma na celu zgromadzenie w jednym, łatwo dostępnym miejscu istotnych informacji o naukowych, technicznych, historycznych i społecznych aspektach tego zjawiska.
Tegoroczny program szeroko korzysta z doświadczeń zgromadzonych podczas poprzedniego przejścia Wenus w roku 2004, gdy obserwacje były zorganizowane pod egidą European Organisation for Astronomical Research (ESO) w ramach programu VT-2004. Na stronie programu VT-2012 można znaleźć m.in. informacje, jak bezpiecznie przeprowadzić obserwacje tego ciekawego zjawiska astronomicznego przy pałającej przemożnym blaskiem tarczy Słońca (zakładki “Jak obserwować” i “Bezpieczeństwo“), o historii obserwacji przejść (zakładka “Historia“) i ich wykorzystaniu dla wyznaczenia długości jednostki astronomicznej (zakładka “Nieco teorii“), w końcu podstawowe informacje o budowie Wenus i Słońca (zakładki “Opis Słońca” i “Opis Wenus“). Dla nauczycieli i uczniów udostępniono szereg arkuszy informacyjnych oraz materiałów edukacyjnych o różnym stopniu trudności (zakładka “Info-arkusze“). Istotną pomocą dla osób zainteresowanych udziałem w obserwacjach może być również zakładka “W Twojej okolicy” zawierająca informacje o zgłoszonych pokazach.
Ze względu na niewielką widomą średnicę kątową Wenus (około 30 razy mniejszą od średnicy Słońca) podczas obserwacji konieczne będzie zastosowanie teleskopu lub choćby lornetki, jednak stale należy pamiętać, iż wszystkie obserwacje obiektów widocznych na tle Słońca (i obserwacje samego Słońca) są potencjalnie niebezpieczne, dlatego dopuszczalne jest zastosowanie tylko takich sposobów obserwacji, zresztą nadzwyczaj prostych i łatwych do realizacji, które zapewnią bezpieczeństwo. W warunkach szkolnych organizatorzy programu VT-2012 zalecają zastosowanie metody projekcyjnej, czyli całkowicie bezpiecznej metoda projekcji obrazu zjawiska z okularu teleskopu na ekran. Metoda ta umożliwia jednoczesną obserwację obrazu wielu obserwatorom, dzięki czemu nadaje się doskonale do stosowania w czasie pokazów dla grup osób, na przykład w szkołach.
W najbliższych tygodniach pojawią się kolejne informacje dotyczące możliwości obserwacji przejścia Wenus w Twojej okolicy.
Redakcja serwisu Kosmonauta.net serdecznie dziękuje panu profesorowi Pawłowi Rudawy za przesłany tekst.
