Rejestracja obiektów kosmicznych

0

W kolejnym artykule, dotyczącym prawnych aspektów związanych z działalnością kosmiczną, przedstawione zostaną uregulowania Konwencji o rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną z 1975 r., zwanej w dalszej części artykułu Konwencją o rejestracji.

Omawiany traktat jest czwartą umową międzynarodową, dotyczącą prawa kosmicznego, wypracowaną w ramach ONZ. Jest także trzecim traktatem uszczegóławiającym podstawową dla reżimu prawnego przestrzeni kosmicznej umowę międzynarodową, mianowicie Układ kosmiczny z 1967 r.

Jak sam tytuł wskazuje, przedmiotem zainteresowania Konwencji o rejestracji jest uregulowanie na poziomie międzynarodowym kwestii związanych z rejestracją obiektów kosmicznych. Pierwsze odniesienia w tej materii na gruncie prawa międzynarodowego zostały poczynione w co prawda prawnie niewiążącej, niemniej jednak fundamentalnej dla dalszego rozwoju prawa kosmicznego, Deklaracji zasad prawnych w dziedzinie działalności Państw w badaniu przestrzeni kosmicznej przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 13 grudnia 1963 r. Punkt 7 tego aktu wskazywał, że Państwo, w którym zarejestrowany jest obiekt wprowadzony do przestrzeni kosmicznej, utrzymuje władzę i kontrolę nad takim obiektem oraz nad jego załogą, w czasie przebywania obiektu w przestrzeni kosmicznej, zaś własność obiektów wprowadzony do przestrzeni kosmicznej oraz ich części składowych nie ulega zmianie przez to, że lecą one w przestrzeń kosmiczną lub wracają na Ziemię. Zasady te, w niemal niezmienionym kształcie, zostały powtórzone w art. VIII Układu kosmicznego z 1967 r., odpowiadając tym samym już w sposób prawnie wiążący na powyższe pytanie, wskazując że to kryterium rejestracji decydować ma o podleganiu danego obiektu kosmicznego władzy i kontroli określonego państwa.

Prowadzona na coraz większą skalę działalność kosmiczna, z jednej strony, oraz przyjmowanie na forum międzynarodowym kolejnych traktatów dotyczących prawa kosmicznego, z drugiej strony, rodziły konieczność uszczegółowienia powyższej regulacji, tak by nadać pewne ramy procesowi rejestracji obiektów wypuszczanych w przestrzeń. Jak wskazano w preambule Konwencji o rejestracji, jej celem było stworzenie państwom-stronom dodatkowych środków i trybów postępowania w celu ułatwienia identyfikacji obiektów kosmicznych, co oczywiście miałoby odpowiednie przełożenie chociażby na proces stosowania obowiązujących już norm prawa kosmicznego, zawartych we wcześniejszych traktatach (przykładowo – ustalenie państwa odpowiedzialnego za szkodę wyrządzoną przez dany obiekt kosmiczny).

Zgodnie z art. II Konwencji o rejestracji, obowiązek prowadzenia rejestru obiektów kosmicznych  został nałożony na państwo wypuszczające. Rejestr ten może być prowadzony w dowolnej formie, tj. zarówno treść, jak i sposób prowadzenia rejestru określa zainteresowane państwo. O ustanowieniu takiego rejestru państwo wypuszczające ma obowiązek poinformować Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych. Każdy obiekt kosmiczny wypuszczony na orbitę okołoziemską lub poza nią musi być zarejestrowany przez państwo wypuszczające poprzez wpis do rejestru.

W praktyce może zaistnieć taka sytuacja, że w odniesieniu do danego obiektu kosmicznego będą istniały dwa lub więcej państw wypuszczających. Zgodnie bowiem z Konwencją o rejestracji za państwo wypuszczające uważa się (art. I lit. a):

  1. państwo, które wypuszcza lub powoduje wypuszczenie obiektu kosmicznego,
  2. państwo, z którego terytorium lub urządzeń obiekt kosmiczny jest wypuszczony.

Tym samym z sytuacją wypuszczenia jednego obiektu przez dwa państwa będziemy mieli do czynienia np. wówczas, gdy obiekt należący do państwa A zostanie wypuszczony z terytorium państwa B.

Pojęcie państwa wypuszczającego należy odróżnić od państwa rejestrującego, którym, zgodnie z Konwencją o rejestracji, jest państwo wypuszczające, w którego rejestr wpisany został obiekt kosmiczny.

W przypadku wypuszczania obiektu przez dwa lub więcej państw wypuszczających, Konwencja o rejestracji stanowi, że w  państwa te wspólnie uzgadniają, które z nich zarejestruje dany obiekt, uwzględniając przy tym fakt, że zgodnie z postanowieniem artykułu VIII Układu kosmicznego, państwo rejestracji będzie wykonywało jurysdykcję i kontrolę nad tym obiektem oraz nad znajdującą się na jego pokładzie załogą. Kwestia zarejestrowania nie wyklucza jednakże zawierania odpowiednich porozumień wewnętrznych między tymi państwami wypuszczającymi, dotyczących jurysdykcji i kontroli nad obiektem kosmicznym oraz jego załogą.

Konwencja o rejestracji nakłada na państwa nie tylko obowiązek poinformowania Sekretarza Generalnego ONZ o ustanowieniu rejestru obiektów kosmicznych, ale także obowiązek dostarczania Sekretarzowi Generalnemu tak szybko, jak jest to praktycznie możliwe informacji dotyczących każdego obiektu kosmicznego wpisanego do rejestru. Artykuł IV ust. 1 Konwencji o rejestracji formułuje katalog podstawowych danych podlegających przekazaniu, do których należą:

  • nazwa państwa lub państw wypuszczających,
  • odpowiedni znak rozpoznawczy obiektu kosmicznego lub jego numer rejestracyjny,
  • data i terytorium lub miejsce wypuszczenia,
  • główne parametry orbity, w tym (okres obiegu, kąt nachylenia, apogeum, perigeum),
  • ogólne przeznaczenie obiektu kosmicznego.

Państwa rejestrujące mogą co pewien czas przekazywać Sekretarzowi Generalnemu ONZ dodatkowe informacje dotyczące obiektu kosmicznego wpisanego do jego rejestru. Spoczywa na nich także obowiązek poinformowania w możliwie najszerszym stopniu i tak szybko, jak to będzie praktycznie możliwe, o obiektach kosmicznych, o których poprzednio udzielały informacji, umieszczonych na orbicie okołoziemskiej, które już się na niej nie znajdują.

W oparciu o udzielone przez państwa rejestrujące informacje, Sekretarz Generalny ONZ będzie prowadzić jeden zbiorczy rejestr. Zgodnie z art. III Konwencji dostęp do informacji zamieszczonych w rejestrze jest pełny i swobodny dla wszystkich, czego wyrazem jest chociażby umieszczenie wykazu zarejestrowanych obiektów kosmicznych w formie on-line na stronie http://www.oosa.unvienna.org/oosa/osoindex.html .

Jak już zostało zauważone, jednym z powodów rejestrowania obiektów kosmicznych jest umożliwienie ich identyfikacji w sytuacji wyrządzenia szkody przez dany obiekt. Jeżeli zastosowanie postanowień Konwencji nie pozwoli państwu-stronie na identyfikację obiektu kosmicznego, który wyrządził szkodę temu państwu, jego osobom fizycznym lub prawnym, albo gdy obiekt ten jest niebezpieczny lub szkodliwy, pomocy w identyfikacji tego obiektu powinny udzielić inne państwa. Powyższy obowiązek obciąża wszystkie państwa posiadające urządzenie do obserwacji i śledzenia obiektów kosmicznych. Pomoc ta winna być udzielona na prośbę poszkodowanego państwa lub prośbę przekazaną w jego imieniu za pośrednictwem Sekretarza Generalnego, przy czym państwo występujące z prośbą o taką pomoc powinno dostarczyć informacji dotyczących czasu, charakteru i okoliczności wypadków uzasadniających prośbę. Konwencja o rejestracji wskazuje ponadto, że pomoc powinna być udzielona na sprawiedliwych i rozsądnych warunkach, przy czym szczegółowe warunki pomocy, zostaną określone w porozumieniu zawartym przez zainteresowane państwa.

Stroną Konwencji o rejestracji może być nie tylko państwo, ale także międzyrządowa organizacja międzynarodowa, prowadząca działalność kosmiczną. Musi ona w tym celu oświadczyć, że przyjmuje prawa i obowiązki przewidziane w niniejszej konwencji. Ponadto większość państw członków tej organizacji musi być stroną Konwencji o rejestracji oraz Układu kosmicznego.

Podkreślić należy, że w myśl postanowień Konwencji o rejestracji państwa będące członkami organizacji oraz stronami Konwencji o rejestracji obowiązane są podjąć wszelkie stosowne kroki, by organizacja złożyła wskazane wyżej oświadczenie o przyjęciu praw i obowiązków.

Konwencja o rejestracji jest mniej popularnym traktatem niż wcześniej omówione umowy międzynarodowe z zakresu prawa kosmicznego – jej stronami są 53 państwa oraz 2 organizacje międzynarodowe (stan na 1.01.2010 r.). Wskazać jednakże trzeba, że wśród stron tej konwencji znajdziemy właściwie wszystkie najważniejsze państwa prowadzące działalność w kosmosie – w tym m.in. USA, Rosję, Chiny, Francję, Brazylię oraz Japonię.

Wojciech Szlawski

Redakcja serwisu Kosmonauta.net serdecznie dziękuje Panu Wojciechowi Szlawskiemu za przesłany tekst.

Comments are closed.